جنایتی به نام سدسازی را چگونه افتخار نامیدیم؟!

بخش نخست: نابودی 80 درصد از کل گونه های آبزی در رودخانه ها در طول 60 سال!
از حدود نیم قرن پیش، محافظان طبیعت و سازندگان سدها در ایالات متحده آمریکا، در یک نبرد سخت با یکدیگر درگیر بودند. سدسازی در سالهای 1940 و 1950 همه جا را فراگرفته بود، برخی از رودخانه های مهم را در غرب امریکا مسدود  و آب آنها ذخیره شده بود. سدی که روی  رودخانه اسنیک ساخته شد - و هنوز بر سر آن تا  امروز جدال ادامه دارد - به نابودی تاسف بار میلیون ها قطعه آبزی و کاهش شدید ماهیهای آزاد و قزل آلا منجر شد. فرانک_چرچ، سناتوری از ایالت آیداهو، که نخست در شمار مدافعان  سدسازی بود؛  با مشاهده ویرانی محیط زیست ناشی از سدسازی، به جانبداری از رودخانه ها پرداخت. او "موج عظیمی از نگرانیهای مردم را برای سرنوشت این رودهای باشکوه مشاهده کرد که جاذبه ها و  تاب آوری بسیاری از آنها از جانب سدها در خطر نابودی همیشگی قرار داشت." چرچ، نگارنده قانونی برای محافظت از مناطق رودخانه ای شد -  Wild and Scenic River Act که در سال 1968 به تصویب رسید. این قانون  بیش از 12 هزار مایل (19هزار کیلومتر) از جریان آزاد رودخانه ها در ایالات متحده را محافظت می کند.
در طول 60 سال گذشته، سدهای مخزنی بزرگ، تأثیرات نابودکننده ای بر روی مردم و محیط زیست داشته اند. آنها بوم سازگان یک رودخانه  در حال جریان، سرد و مرتبط را به یک رودخانه گرم، راکد و تکه تکه شده تبدیل کردند - با نتایج ویرانگر برای حیات وحش. سدها یکی از دلایل اصلی کاهش شمار ماهیهای آبهای رودخانه ای و مصب دریاها هستند- متاسفانه 80?‏ از جمعیت چنین ماهیهایی از سال 1970 تاکنون از دست رفته است و سازندگان سدها در این جنایت بزرگ و نابخشودنی، مقصر نخست هستند. در سال 2000، کمیسیون مستقل جهانی Commision on Dams، که به بررسی فواید و ضررهای سدها می پرداخت، به این نتیجه رسید که سدها موجب جابجایی 40 تا 80 میلیون نفر شده اند. و این البته جنایت دیگری است که منجر به افزایش حاشیه نشینی، تنشهای اجتماعی و افسردگی شده ...

حتی چین هم به تعطیلی پروژه های سدسازی خود اقدام کرده است!
 بخش دوم از افشاگری بیسابقه گاردین علیه سدسازی:
اینک سردمدار جنبش تعطیل کردن سدها، ایالات متحده آمریکا است. برداشتن سد از رودخانه Elwha در ایالت واشنگتن یک موفقیت بسیار بزرگ بود. یکسال پس از آنکه آخرین سد در سال 2014 برداشته شد، بیش از 4000 ماهی شینوک در بالا دست مکانی که در گذشته سد قرار داشت، سرشماری شدند. برای نخستین بار بود که آنها پس از یک قرن آنجا دیده می شدند. در ایالت نیویورک، موهاک ها نخستین قبیله بومی در امریکا هستند که سد دولتی هوگانسبورگ بر روی رودخانه سنت رجیس را برداشته اند. اگرچه امریکا در راه تعطیل کردن سدها همچنان حرکت می کند؛ اما همچنان صادر کننده آن مدلی از سدسازی است که در سرتاسر دنیا، به ویژه جهان سوم، هنوز رواج دارد! باعث تعجب نیست که این نکته سبب نگرانی گسترده مردم در ارتباط با محافظت از رودخانه های آزاد شده. به عنوان بخشی از تلاشهای مشترک با جوامع محلی و دیگر سازمانهای غیرانتفاعی، ما توانسته ایم به پیروزیهای بزرگی در ماههای اخیر دست پیدا کنیم و  دولتهایی را در جهان به تعطیلی و یا معلق کردن پروژه های سدسازی وادار سازیم. به عنوان مثال، در آوریل گذشته، سازمان حفاظت محیط زیست برزیل، جواز ساختن سد Sao Luiz Tapajos را که قرار بود دومین سد بزرگ تولید کننده برق در کشور شود، معلق کرد. در ماه جولای، بانک جهانی کمکهای مالی برای سد Inga 3 در کنگو را لغو کرد و یکماه پس از آن Endesa، بزرگترین شرکت تولید کننده نیرو در شیلی تعطیلی پروژه شش سد را اعلام کرد. دولت چین نیز  برنامه برای ساختن چندین سد بر روی یکی از آخرین رودخانه های آزاد کشور را به تعویق انداخته. در ماه اکتبر دولت پرو اعلام کرد که چندین پروژه سدسازی روی رودخانه مارانون، یکی از شاخه های جانبی مهم آمازون، دیگر مورد بحث برای اجرا نخواهد بود. اما با وجود اینکه چنین پروژه هایی معلق و یا تعطیل شده اند، اما رودخانه ها به طور کل، کماکان محافظت نمی شوند. این نکته سبب می شود که آنها در معرض خطر تصمیمات آینده دولتها برای اجرای برنامه های سدسازی باشند - بنا به آنچه که تجربه نشان می دهد، پیروزیهای محیط زیستی بیشتر موقتی هستند و شکستها در این زمینه ماندنی. محافظان آبها می بایست که پیوسته هوشیار باشند و تلاشهای جدید برای بازگرداندن سدهای مخرب رصد کنند، اما اکنون فرصتی برای دستیابی به حفاظت از حوضه های آبخیز به وجود آمده است. اکنون زمان آن رسیده تا موفقیتهای موقتی را به حفاظت های دایمی از رودخانه های آزاد تبدیل کنیم.

بخش سوم و پایانی از گزارشی که گاردین منتشر کرده و خشم سدپرستان را برانگیخته!
در شیلی با برنامه Geute Conservation Sur که از بوم سازگانی بسیار ارزشمند، حمایت می کند و ارزیابی لایحه ای برای ارایه قانون جدید در حفاظت از رودخانه های این کشور انجام می دهد، حرکتهای امیدوارکننده ای از سوی کنشگران محیط زیستی آغاز شده است.
نویسنده این گزارش افشاگرانه - خانم کیت هورنر، مدیر اجرایی سازمان غیرانتفاعی رودخانه های دنیا - International Rivers - می افزاید:
در کلمبیا با Rios Vivos همکاری می کنیم تا حمایت لازم و دراز مدت را برای جریانهای آزاد آب با کمک وکلای محیط زیستی بدست بیاوریم. علاوه بر آن در پرو نیز چنین تلاشهایی برای حفاظت دایمی از رودخانه_مارانون در حال انجام است.
و ما به این اکتفا نمی کنیم. رودخانه های فرامرزی مانند. Nujiang/Salvin که از چین و میانمار می گذرند، و یا Gongri/Manas در بوتان و هند نیز امکاناتی برای حفاظت از آنها ارایه می دهند. برای نجات این رودخانه ها نیاز به همکاریهای فرامرزی وجود دارد که اگر درست صورت بگیرد، کشورها می توانند از بروز درگیری مانند آنچه که بین چین و تایلند بر سر رودخانه Lancang/Mekong پیش آمد، جلوگیری کنند.
برای مبارزه موثر و عملی با سدسازی در آمریکا دهها سال زمان لازم بود تا مردم و قانونگذاران به صرافت وضع قوانینی محکم برای حفاظت از رودخانه ها بپردازند.
اینک اما با توجه به اثرات مخرب و پیش برنده  تغییرات اقلیمی که زندگی را در تمامی سطوحش تهدید می کند، زمان آن فرا رسیده تا در سراسر دنیا از رودخانه های آزادمان حمایت کنیم.

 دریافت کننده عزیز درویشنامه!
آنچه در گزارش افشاگرانه گاردین در روز گذشته منتشر شده؛ همان قصه پرغصه ای است که به بهانه توسعه کشاورزی و صنعت و افزایش جمعیت بر سر دشتهای حاصلخیز خود در خوزستان، شهریار، جازموریان، ورامین، میناب، مسیله، کربال، گاوخونی و ارومیه با ساخت سدهایی چون زرینه رود، کرخه، سیمره، داریان، کرج، جاجرود، سد جیرفت، قم رود، زاینده رود، گتوند، درودزن، سیوند، ملاصدرا، استقلال میناب و ... آوردیم. و تاسف بارتر آنکه همچنان سدسازها به جای عذرخواهی از مردم، با وقاحت و قلدری هرچه تمام تر، چنین وانمود می کنند که اگر ما نبودیم، اینک ایرانیان از تشنگی جملگی مرده بودند!
چقدر کار نکرده و راه نرفته داریم! چقدر ...
اینکه شوربختانه حتی برخی از به اصطلاح سمن های حوزه آب و محیط زیست هم در استانهای قم، اصفهان، یزد، چهارمحال و بختیاری، خوزستان، کرمان و ... بر طبلی می کوبند که بوی جنگ_آب می دهد تا طرفداران غلبه تفکر سازه ای در مدیریت آب را خشنود کنند؛ رخدادی به مراتب تلخ تر از رخداد نخست است! نیست؟

منبع:
@darvishnameh